مانع زدایی از صنعت مکمل های غذایی ایرانی از طریق ارتقای کیفیت

بحث کیفیت محصولات، یکی از مناقشه برانگیزترین سرفصل ها در هر صنعتی محسوب می شود. این موضوع از آنجایی در حوزه مکمل های غذایی و دارویی برجسته تر است که با توجه به آمار، واردات مکمل های غذایی تقریبا نزدیک به صفر است و بازار در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار گرفته است.

در واقع در یک مقطع زمانی، سیاست و رویکرد حاکم، مبتنی بر توسعه تولید بوده است و به دنبال آن، شاهد بودیم که واردات مکمل های غذایی با محدودیت های مختلفی مواجه شد تا اینکه صنایع داخلی توانستند حضور خود را در بازار این فرآورده ها به تثبیت برسانند. بر این اساس باید اذعان داشت که حال نوبت آن است که سیاست ها به سمت توسعه کیفی سوق پیدا کند.

اما توسعه کیفی نیازمند زیرساخت هایی است که باید تامین شود و کیفیت، به خودی خود ارتقاء پیدا نمی کند.

در چهل و نهمین نشست کلاب هاوسی دوشنبه های دارویی، بحث چگونگی ارتقای کیفیت مکمل های غذایی را به بحث و بررسی قرار دادیم تا ببینیم عواملی که مانع از رشد کیفی صنعت مکمل های غذایی است، چیست و چگونه می توان موانع پیش روی ارتقای کیفیت مکمل های غذایی را حذف کرد.

 

بازار انحصاری و قیمتگذاری دستوری، انگیزه ها را برای ارتقای کیفی نابود می کند

حسن شکوهی، رئیس اتحادیه واردکنندگان مکمل های غذایی در کلاب هاوس دوشنبه های دارویی در خصوص مانع زدایی از کیفیت تولید گفت:

علت اصلی و مانع اصلی پیش روی ارتقای کیفیت، عدم وجود انگیزه است. فقدان انگیزه برای ارتقای کیفیت محصولات، ریشه در نبود رقابت دارد. وقتی بازار به صورت انحصاری در اختیار گروه خاصی قرار می گیرد و بعد قیمت دستوری داده می شود. سودآوری تنها از طریق کاهش هزینه حاصل می شود و رقابت به جای اینکه متمرکز بر افزایش کیفیت باشد، متمرکز بر کاهش هزینه ها می شود و این یعنی استفاده از مواد اولیه کم کیفیت تر.

اساسا وقتی در بازار انحصار بوجود آمد و رقابت کنار گذاشته شد، آسیب ش متوجه کیفیت می شود.

از منظر دیگر اگر به قضیه کیفیت نگاه کنیم باید بگوییم که یکی از موانع بزرگی که پیش روی فعالان حوزه مکمل های غذایی برای ارتقای کیفیت وجود دارد، قیمت گذاری دستوری است و مادامی که قیمت گذاری وجود دارد و مکمل های باکیفیت و کم کیفیت در یک سبد قرار داده می شوند و با یک نگاه ارزیابی می شوند، انگیزه ای برای رشد کیفیت محصولات ایجاد نمی شود. این موضوع برای ارتقای کیفیت محصولات، سمی بیش نیست؛ کیفیت یک موضوع بنگاه محور است و باید شرایط فراهم شود که محصولات با کیفیت تر، قیمت بالاتری داشته باشند و مردم هم اجازه انتخاب داشته باشند.

در خصوص مقایسه محصولات تولید داخل و کالای وارداتی، باید باور کنیم که نه واردات، بی نقص است و نه تولید. بلکه همه باید در یک دایره ارزیابی قرار گیرند و بر اساس شاخص های کیفیت، مورد توجه قرار گیرند.

تولید تحت لیسانس مکمل های غذایی، مسیر مناسبی برای ارتقای کیفی محصولات است ولی به شرط آنکه فرض های اولیه برای تولید تحت لیسانس رعایت شود.. وقتی به شرکتی که مجوز تولید تحت لیسانس گرفته، اجازه واردات مواد اولیه از شرکت های خارجی نمی دهند و اجباراً از ایران باید خریداری کند، این دیگر کمکی به رشد کیفی محصولات نمی کند.

 

ضرورت تمرکز بر نظارت کیفی در سطح بازار

محمد ناصری، دبیر سندیکای تولیدکنندگان مکمل در کلاب هاوس دوشنبه های دارویی در خصوص مانع زدایی از کیفیت تولیدات داخلی گفت:

در مورد ضرورت ایجاد فضای رقابتی، به این نکته توجه کنید که این موضوع صرفا با وجود محصولات وارداتی محقق نمی شود. بلکه هنگامی که از یک محصولی نزدیک به ۱۵ تولیدکننده در کشور وجود دارد، خود به خود شرایط رقابتی و انگیزه برای ارتقای کیفی محصولات بوجود می آید. با توجه به اتفاقات چند سال اخیر و تسهیلات و توجهاتی که به توسعه تولید شد، میزان تولید افزایش یافته و حتی در بسیاری از محصولات مازاد تولید هم وجود دارد.

وقتی شاهد هستیم که از تولید تحت لیسانس سوء استفاده می شود و محصولات در شرایطی نظیر سایر محصولات ایرانی تولید می شوند و تنها بر روی آن لوگوی شرکت خارجی حک می شود تا با قیمت بالاتری بفروش برسند، اگر نام این را تحت لیسانس بگذاریم نسبت به مردم و وزارتخانه کلاهبرداری بزرگی شده است، چرا که تحت لیسانس تعاریف بخصوصی دارد که باید اجرایی شود.

بنده به عنوان تولید کننده باید عرض کنم اگر قرار باشد تا اتفاق خوبی در سطح رشد کیفی محصولات مکمل های غذایی رخ دهد، باید نظارت کیفی روی محصول در سطح عرضه و بازار بیشتر باشد و این طور نباشد که تعداد زیادی کاغذ از یک شرکت گرفته شود تا مجوزی به آن داده شود و بعد محصول در بازار رها شود و هیچ ارزیابی خاصی بعد از عرضه صورت نگیرد.

متاسفانه هیچ رتبه بندی ای در سطح شرکت ها نداریم و نگاهمان به قضیه صفر و یک است اما باید سازوکارهایی ایجاد کنیم و به وزارت بهداشت کمک کنیم تا با رتبه بندی به الگوهایی برای تولید محصول تحت لیسانس دست پیدا کند. شرکت های تولیدکننده قراردادی هم اگر دارای نظامنامه کیفیت هستند، به آنها باید طبق آنچه که مراعات می کنند، امتیاز لازم برای توسعه داده شود.

نکته پایانی اینکه من با بحث واگذاری امور مکمل های رژیمی غذایی به دانشگاه های علوم پزشکی مخالف هستم، چرا که بررسی های مرتبط با صدور مجوز تولید مکمل ها نیز مانند دارو بسیار تخصصی است.

هنوز در بحث صدور مجوزهای تولید کاملا ضوابط و مقررات و رویه ها به ثبات کامل نرسیده و امتحانش را پس نداده است. در حقیقت هنوز ما در خود اداره کل با وجود تعداد کم کارشناسان و تجربه خوب اونها باز هم وحدت رویه نداریم و با اظهار نظرهای کارشناسی متفاوت برای یک‌ موضوع مشابه مواجه هستیم و یقینا حذف این عدم تمرکز مشکل را بیشتر خواهد کرد.

ضمنا تعداد مکملها و شرکت‌های مرتبط در تولید آنها و پراکندگی آنها در کشور، به هیچ وجه با تنوع و‌تکثر زیاد مواد غذایی و محصولات ارایشی بهداشتی که امور آنها واگذار شده یکی نیست. لذا بحث صدور مجوزهای مربوط به مکملها باید به صورت متمرکز در سازمان غذاودارو صورت گیرد.

 

تفاوت کیفیت با الزامات

علیرضا محب علی، عضو هیات مدیره انجمن آزمایشگاهی همکار سازمان غذا و دارو در کلاب هاوس دوشنبه های دارویی اظهار کرد:

در ارتباط با گفته یکی از میهمانان مبنی بر این که آزمایشگاه های همکار سازمان غذا و دارو، آزمایشگاه های قابل اعتمادی نیستند، باید عرض کنم که این طور نیست. آزمایشگاه های همکار سازمان غذا و دارو به عنوان بازوی اجرایی سازمان فعالیت می کنند. البته گاها آزمایشگاه هایی هم یافت می شود که از مدیریت کیفی خوبی برخوردار نباشد اما آزمایشگاه های بسیار خوب و توانمند هم در عرصه ملی و بین المللی وجود دارد.

مسأله “کیفیت” با مسئله “الزامات” متفاوت است. در مسأله کیفیت “ناظر” وجود ندارد بلکه در مورد الزامات “ناظر” وجود دارد. در الزاماتی که باید یک کارخانه داروسازی رعایت کند شکی نیست و باید هم اتفاق بیافتد‌ و نظارت سازمان غذا و دارو بر الزامات، مانند تمام دنیا لازم است؛ بطوریکه این پیش نظارت باید بیشتر به سمت پسا نظارت سازمانی باشد که در این صورت سازمان با موفقیت بیشتری از لحاظ نهاد حاکمیتی روبه‌رو خواهد بود اما واقعیت این است که بطن موضوع کیفیت، ارتباط مستقیم با اداره بازرگانی، اداره مالی و اداره مارکتینگ شرکت ها دارد. ا گر بخواهیم صریح تر بگوییم، “کیفیت” مثلثی است که در تولید، الزامات، بازرگانی و ‌مارکتینگ وجود دارد و ردپای آن در همه این ادارات مشهود است.

تا زمانی که نگاه ما به کیفیت، چه در جایگاه تولید کننده، چه در رگولاتوری و چه در وارد کننده، یک نگاه پلیسی، نظارتی و ادغام با الزامات است، نمی توان درک صحیحی از ارتقای جایگاه کیفیت یا به اصطلاح بهبود موثر کیفیت داشت.

بدین منظور ابتدا باید درک صحیحی از “کیفیت” و “انطباق با الزامات” داشته باشیم. وقتی شرکتی به صورت مستمر، کیفیت خود را کنترل نمی کند و به آزمایشگاه همکار می گوید که خود شرکت می تواند آزمایشات را انجام دهد، یعنی آن شرکت هیچ درکی از کنترل و تصمین کیفیت ندارد. هنگامی که شرکتها به QA اعتقاد دارند، می پذیرند که یک آزمایشگاه دیگر هم کنترل کیفیت را بعنوان نفر سوم انجام دهد؛ اما اینکه الزامات را در حد مستندات GMP و در حد مدارک مطالبه شده از سوی سازمان غذا و دارو برای محصول مورد نظر در دسته های مکمل، دارو، داروهای گیاهی ارائه می دهد و تصمیم های مدیریتی در این موضوع دخیل می شود، دیگر نمی توان بصورت اساسی به موضوع کیفیت پرداخت.