پیام دین دوست و عرضی برای ارز دارو!

پیام دین دوست، مدیر عامل داروسازی سدال دارو، در گفتگو با دوشنبه های دارویی به بررسی کارکردهای ارز یارانه ای در نظام دارویی کشور پرداخته و اثرات مثبت و منفی آن را تشریح کرد و در پایان راه حل هایی را در خصوص کاهش تبعات و پیامدهای تثبیت نرخ ارز دارو ارائه داد.

دوشنبه های دارویی: وزیر بهداشت اخیرا اعلام کرد که برای سال ۱۴۰۲ یک و نیم میلیارد دلار ارز با نرخ دولتی برای دارو و تجهیزات پزشکی تخصیص پیدا کرده است. این خبر برای شما خوشحال کننده است یا ناراحت کننده؟

دین دوست: این خبر هم خوشحال کننده است و هم نگران کننده! خوشحالی از این جهت که به هرحال تکلیف فعالین اقتصادی تا حدی معلوم می شود چرا که ما الان از بلاتکلیفی تجمعی، رنج می بریم و همه برنامه های ما را تحت شعاع قرار داده است.

خوشنودی دیگر هم از این بابت است که مقادیر زیادی داروی ساخته شده و مواد اولیه با حداقل اسناد وارد و مصرف شده که باید ارز آن ها با قیمت قبلی تامین شود.

ولی نگرانی من از این بابت است که مجددا مانند پنج سال قبل وارد یک سیکل معیوب ارزی می شویم. روند اصلاحی که سال ۱۴۰۱ شروع شد، مجددا به عقب باز می گردد و همه مصائب غیر واقعی بودن نرخ ارز، گریبان صنعت و نظام سلامت را خواهد گرفت. در این خصوص باید تصمیمی گرفت که منافع کوتاه مدت و بلندمدت داشته باشد.

دوشنبه های دارویی: شما همیشه مخالف ارز یارانه ای بوده و هستید؟ ماجرای این مخالفت چیست؟ بهتر است فوائد و آسیب های آن را بازشماری کنیم تا بهتر بتوانیم راجع به تثبیت نرخ ارز با قیمت دولتی صحبت کنیم

دین دوست: واقعیت این است که ما هم الان بابت ترخیص های قبلی که انجام داده ایم و دارو را با قیمت های سابق عرضه کردیم، دنبال ارز ۲۸۵۰۰ تومان هستیم ولی نکته من برای آینده است. به هرحال همه ما در سال های اخیر یک تجربه تقریبا چهار ساله ثبات نرخ ارز برای دارو را داشتیم، پس خیلی راحت می توانیم پیش بینی کنیم که تکرار آن دوران چه عوارضی را در آینده به بارخواهد آورد.

دوشنبه های دارویی: فواید ارز یارانه ای چیست؟

دین دوست: چهار مورد از مهمترین اثرات مثبت اختصاص ارز یارانه ای به دارو را می توان اینچنین لیست کرد:

1- نیاز شرکت ها به نقدینگی، کم می شود.

2- قیمت ریالی داروها بخصوص برای داروهای وارداتی که به صددرصد ارز مورد نیاز آن ها، ارز تعلق می گیرد، پایین می ماند.

3- بیمه ها فشار بودجه ای کمتری متحمل می شوند.

4- مردم هزینه کمتری از جیب خودشان برای درمان پرداخت می کنند.

دوشنبه های دارویی: ضررها و مصیبت های ارز یارانه ای چیست؟

دین دوست: معایب این کار یعنی اختصاص ارز یارانه ای برای دارو کم نیست. آنها را می توانیم اینگونه لیست کنیم:

1- ارز یارانه ای، به نوعی امتیاز یا رانت محسوب می شود که میان استفاده کنندگان توزیع می شود. بنابراین طبیعی است که شرکت ها تلاش کنند ارز یارانه ای بیشتری بگیرند و به دنبال آن مکانیزم های کنترلی و نظارتی برای ارائه آن، دایما بیشتر و پیچیده تر می شود که این موضوع، انجام کار را به طور کلی سخت تر می کند.

متاسفانه در سالهای قبل دیدیم که تعدادی از فعالین اقتصادی متهم به سو استفاده از ارز یارانه ای و عده ای از مدیران هم متهم به استفاده از امضا طلایی برای رانت رسانی شدند.

امروز هم دوباره تاریخ در حال تکرار است. در یک ماه گذشته مجددا شاهد هستیم که شرکت ها، پشت در اتاق مدیران سازمان غذاودارو، بانک ها و وزارت صمت منتظرند که سهمیه ارزی بگیرند.

2- به سبب افزایش فاصله میان نرخ ارز یارانه ای با نرخ آزاد، قیمت داروها از قیمت واقعی فاصله می گیرد و این موضوع، زمینه ساز قاچاق دارو به بیرون از کشور می شود که مجددا باعث تشدید سیستم های نظارتی و کنترلی و از طرف دیگر  هدر رفتن منابع می شود. مثلا همیشه یکی از دلایل توزیع داروهای یارنه ای در داروخانه های دولتی و محروم شدن داروخانه های خصوصی از فروش آنها همین کنترل ها بوده است. با ادامه این روند ما نمی توانیم بخش خصوصی قوی و سالم داشته باشیم.

۳- فرایند صادرات داروهای تولید داخل که از ارز یارانه ای استفاده کردند پیچیده می شود.

4- به طور کلی، سود تمامی اجزا زنجیره تامین، بر اساس درصدی از قیمت کالای فروش رفته است. وقتی قیمت دارو به صورت مصنوعی پایین نگه داشته می شود، درصد سود شرکت ها کم می شود در حالیکه هزینه آنها با تورم و ارز آزاد بالا می رود. مثلا تصور کنید داروخانه ها سودشان از فروش دارو در سال ۱۴۰۰ بر مبنای دلار ۴۲۰۰ تومانی بود ولی هزینه های آن ها بر مبنای دلار بالای ۲۵ هزارتومان! از طرف دیگر مکمل های غذایی و اقلام آرایشی را براساس نرخ ۲۵ هزار تومانی می فروختند، طبیعی بود که اقتصاد داروخانه و شاکله زنجیره توزیع به این صورت به هم می خورد.

5- تولید داروهایی که وارداتی هستند به صرفه و رقابتی نیست. دلیلش هم این است که برای تولیدکننده داخلی ارز یارانه ای فقط به ماده موثره تعلق می گیرد که شاید ۳۰ درصد قیمت تمام شده را شامل بشود چراکه مواد جانبی، بسته بندی و آزمایشگاهی معمولا از بازار آزاد تهیه می شود. در حالی که به داروی وارداتی، صددرصد ارز یارانه ای تعلق می گیرد.

بر این اساس، وقتی فاصله قیمت ارز یارانه ای با ارز آزاد زیاد شود، رقابت پذیری تولید داخل با وارداتی کم می شود. (هم برای تولیدکننده ماده موثره و هم برای تولیدکننده داروی ساخته شده) بخصوص برای داروهای قدیمی وارداتی که قیمت جهانی آنها ارزان است.

دوشنبه های دارویی: در مورد اینکه با اختصاص ارز یارانه ای، رقابت پذیری میان تولید داخل و واردات کم می شود، به صورت موردی، مطالعه ای هم داشته اید؟

دین دوست: ما این پدیده را برای داروهای وارداتی تزریقی بررسی کردیم. در سالهای ۱۳۹۷ الی ۱۴۰۱ اقبال تولیدکنندگان داخلی به تولید داروهای سرطانی ارزان ژنریک بخصوص تزریقی ها رفته رفته کمتر شد و بیشتر دنبال تولید داروهای گران قیمت پتنت بودند. برای همین ارزش دلاری واردات داروهای تزریقی ژنریک هر سال رشد می کرد در حالیکه زیر ساخت تولید آنها در ایران وجود داشت.

در همین چند ماه گذشته که قیمت ارز اصلاح شد و قیمت ریالی داروهای وارداتی بالا رفت، فرصتی پیش آمده بود که چند داروی سرطانی تزریقی مانند 5FU که معمولا هم دچار کمبود می شدند تولید شوند ولی الان ما شاهد این هستیم که مجددا داروی تولید داخل نمی تواند با داروی وارداتی رقابت کند و احتمالا توسعه اینگونه داروها مانند وین بلاستین، وین کریستین، سیکلوفسفاماید و ایفوسفاماید که بخش اساسی پروتکل های شیمی درمانی بزرگسالان و کودکان هستند و همیشه دچار کمبود می شوند، متوقف خواهد شد و به دنبال آن شاهد افزایش نیاز ارزی برای واردات آن ها خواهیم بود و تکرار کمبود رخ خواهد داد.

دوشنبه های دارویی: با همه این مشکلاتی که راجع به ارز یارانه ای برشمردید، چرا سندیکاها درخواست تخصیص ارز یارانه ای کردند؟

دین دوست: اولا تجربه سال ۱۴۰۱ نشان داد که دولت نتوانست یارانه ریالی را به بیمه ها منتقل کند و بیمه ها نتوانستند تعهدات ریالی را به موقع اجرا کنند و این موضوع مشکلات زیادی برای گردش نقدینگی شرکتها و زنجیره توزیع ایجاد کرد. آنها به درستی در سه محور نگران هستند:

1- نگران بودجه ریالی نظام سلامت

2- نگران احتمال افزایش نرخ ارز نیمایی با شتاب بالا

3- نگران مشکلات دسترسی به ارز نیمایی در رقابت با دیگر صنایع

به نظر من همه این مشکلات معلول تاخیر در اصلاح نرخ ارز و شوک تغییر ۶.۵ برابری قیمت ارز در عرض یک روز بود. برای همین می توان برای این موارد راه حل پیدا کرد.

دوشنبه های دارویی: آیا راه حلی برای مشکل ریالی بیمه ها وجود دارد؟

دین دوست: مشکل ریالی بیمه قابل پیش‌بینی بود. وقتی شما فنر قیمت را پنج سال نگه می دارید و پس از پنج سال آن را با افزایش ۶.۵ برابری رها  می کنید، هر سیستمی به هم می خورد. در حالیکه اگر هر سال قیمت ارزی ۴۵ درصد بالا می رفت و به تناسب آن قیمت دارو اصلاح می شد، بانک ها و بیمه ها و زنجیره تامین می توانستند خودشان را با تعییرات تدریجی سازگار کنند و به جراحی تغییر ۶۵۰ درصدی که خونریزی آن هنوز ادامه داره نمی رسید! برای دو مشکل دیگر هم بعدا پیشنهادم را عرض می کنم.

دوشنبه های دارویی: چرا مسوولین دارویی دنبال ارز یارانه ای هستند؟

دین دوست: اتفاقا فکر می کنم که مسوولین سازمان دارو و غذا با ارز یارانه ای مخالفند. اولا آنها به خوبی همه مشکلات فوق را می دانند. ثانیا خودشان طراح و مجری طرح دارویار در ۱۴۰۱ بودند. ثالثا می دانند که همه مصائب و گرفتاری های تخصیص ارز و کنترل آن به دوش خودشان خواهد بود. در حالیکه وظیفه اصلی و ذاتی آنها به عنوان سازمان دارو و غذا چیز دیگری است. بنابراین بعید می دانم که مسئولین سازمان غذاودارو دنبال بازگرداندن ارز دولتی باشند.

احتمالا وزیر هم با توجه به اینکه بخشهای دیگر‌ دولت در سال گذشته در تامین به موقع بودجه دارویار همراهی نکردند، امسال نمی خواهد ریسک سال قبل را کند و در نظر دارد که تامین دارو به تاخیر نخورد.

ولی به طور کلی معتقدم که متاسفانه آنچه که نباید اتفاق می افتاد، افتاده است. یعنی اگر دیر بجنبیم هم در تامین مشکل خواهیم داشت و هم اینکه آن حرکت اصلاحی را متوقف می کنیم و به عقب بر می گردیم.

دوشنبه های دارویی: تجربه سایر کشورها در خصوص ثابت نگه داشتن نرخ ارز دارو چگونه است؟

دین دوست: همین شرایط تغییر قیمت نرخ ارز و سیاست تثبیت قیمت دارو به ارز محلی را ما در کشورهای دیگر هم داریم. مثلا ترکیه برای تامین دارو، نرخ ارز متفاوتی ندارد ولی سالیانه حداقل یکبار یا شاید دوبار قیمتهای دارو را اصلاح می کند و البته این اصلاح قیمت به نسبت افزایش نرخ ارز نیست.

دوشنبه های دارویی: اگر قرار است نرخ ارز برای دارو در ایران با نرخی کمتر از نرخ بازار آزاد تثبیت شود، پیشنهاد شما چیست؟

دین دوست: من  عضوی از زنجیره تامین هستم. طبیعتا از دیدگاه خودم به موضوع نگاه می کنم و سیاستگذار بهتر است نظرات امثال من و دیگران را بشنود و در نهایت تصمیمی بگیرد که به نفع مردم و نظام دارویی باشد. ضمن اینکه باید بپذیریم که تصمیم های درست، قرار نیست منافع همه را تامین کند. ما قبلا این مشکل را داشتیم که یک صنف خاص با افزایش قدرت و ‌نفوذ بین تصمیم گیرندگان، همه سیاستها را به نفع صنف خودش می چرخاند و در دوره بعدی صنف دیگری می آمد و امور را به نفع خودش تغییر می داد.

به طور کلی باید عرض کنم که در مورد ارز هم طبیعتا سیاست های کلان یا ماکرو اقتصادی تاثیر گذارند ولی به طور کلی فکر می کنم ثبات شرایط و سیاستها برای فعالین اقتصادی مهم است. بر این اساس پیشنهادات زیر را در نظر دارم:

۱-  نرخ ارز دارو همان نرخ نیمایی تالار دوم باشد. ولی منابعش منحصرا ارز حاصل از صادرات نباشد بلکه امکان خرید ارز از منابع بانک مرکزی که حاصل از فروش نفت و گاز است هم فراهم شود.

2- حتی اگر افزایش نرخ ارز ۳۵ درصد باشد، با افزایش ۶ تا ۷ درصدی قیمت دارو می توان ضرر حاصل از افزایش نرخ ارز برای تولیدی ها را جبران کرد. براساس محاسبات ما اگر امسال ارز تامین اقلام تولید، نرخ نیمایی تالار دوم شود می توان با افزایش ۲۵ تا ۳۰ درصدی قیمت داروهای تولید داخل، کاری کرد که افزایش حقوق کارکنان و افزایش مواد اولیه و مواد موثر را که بدلیل تورم و نرخ ارز از سال قبل تغییر پیدا کردند، جبران کرد.

این عدد نزدیک افزایش حقوق و منطقا سهم بیمه پرداختی توسط کارفرمایان و کارگران است. پس افزایش منابع بیمه تامین اجتماعی هم به نحوی هم سو با این افزایش است. از طرف دیگر دولت می تواند بودجه سلامت که برای کارکنان دولت است را از منافع ریالی افزایش نرخ فروش ارز تامین کند.

البته این افزایش قیمت سالیانه ۲۰-۲۵ درصدی در سالهای قبل هم انجام می شد و همه خودشان را سازگار می کردند و امسال هم کمتر از نرخ تورم خواهد بود.

3- اگر نرخ نیما در طی سال بیش از ده درصد افزایش پیدا کرد، کمیسیون قیمت گذاری نسبت به اصلاح قیمت اقلام وارداتی و در صورت افزایش بیش از ۳۰ درصد نسبت به اصلاح داروهای تولید داخل اقدام کند. بخشی از این پیشنهاد از قبل در آیین نامه قیمت گذاری پیش بینی و مصوب شده. پس انتظار می رود کمیسیون قیمت گذاری مشکلی با اجرای آن نداشته باشد.

4- در صورتیکه اصرار به حفظ قیمت ارز هست حداقل می توانند با تالار دوم کردن ارز اقلام وارداتی مشابه تولید داخل فرصت رقابت به تولید داخل و تولید داروها یا مواد اولیه بیشتری که الان صرفا وارداتی هستند را فراهم کرد.

دوشنبه های دارویی: شما چقدر امیدوار هستید که نرخ ارز و قیمت محصولات دارویی اصلاح شود؟

دین دوست: این بحثها جدید نیست. هنوز مدیرانی که سال قبل دنبال اصلاح ارز بودند، سرکار هستند. پس به خوبی می دانند مشکلات ارز یارانه ای چیست. الان که وقت اصلاح قیمت ها برای جبران تورم و افزایش هزینه های سربار و …. است فرصت خوبی برای اصلاح نرخ ارز است. شخصا با شرایطی که می بینم، نسبت به اصلاحات خوش بین نیستم. ولی سعی می کنم امیدوار باشم و در حد توان خودم تلاش کنم.

خلاصه دیدگاه های پیام دین دوست راجع به ارز دارو

1- یکی از مشکلات صنعت بلاتکلیفی و مشکلات تجمعی است!

2- با بررسی تجربه پنج سال قبل به راحتی می توان منافع و مضرات ارز یارانه ای را بررسی کرد و تصمیم درست گرفت.

3- اگر در سالهای ۱۳۹۷ الی ۱۴۰۱ اصلاح نرخ ارز تدریجی و همسو با نرخ نیما انجام می شد همه اجزا زنجیره تامین خودشان را با شرایط تطبیق می دادند و شاهد جراحی سنگین سال ۱۴۰۱ نبودیم. خونریزی آن جراحی هنوز ادامه دارد.

4- اگر نرخ ارز اصلاح نشود، توسعه بسیاری از محصولات وارداتی ارزان مانند داروهای تزریقی سرطانی که همیشه دچار کمبود هستند متوقف خواهد شد.

5- ادامه تثبیت نرخ ارز، پیچیده تر کردن تخصیص ارز بدلیل یارانه ای بودنش، تثبیت قیمتهای ریالی علی رغم ابر تورم زنجیره تامین را دچار کرده و به زودی شاهد افزایش کمبودهای دارویی خواهیم بود.

6- راه حل خیلی ساده است. جلوگیری از تجمع مشکلات برای حل توسط آیندگان! این یعنی اصلاح نرخ ارز دارو به نرخ نیمایی تالار دوم، اصلاح منطقی قیمت های ریالی و اجازه تطبیق تدریجی به همه اجزا زنجیره تامین دارو.